Mất tri giác
- Mất tri giác tạm thời có thể một phần hay toàn bộ do thiếu oxy trong não. Từ nhẹ đến nặng, người ta có thể chia ra 3 trạng thái xỉu, ngất xanh, và ngất trắng.
- Nguyên nhân có thể do phản xạ dây thần kinh X, hạ huyết áp tư thế, bệnh nhân quá sợ hãi, quá liều thuốc hay sốc phản vệ. Trong phần này, không đề cập đến nguyên nhân do thuốc tê vì đã được đề cập ở phần trên.
1.1. Xỉu
- Xỉu thường được định nghĩa như sự mất một phần tri giác tạm thời, thoáng qua. Bệnh nhân cảm thấy chóng mặt, mờ mắt và đột ngột quỵ xuống. Bệnh nhân có thể mất tri giác liền hay có những cảm giác khó chịu trước như: buồn ngáp, toát mồ hôi, mặt tái xanh, buồn nôn và nôn. Kế đến bệnh nhân ngã người.
- Khám bệnh nhân: thấy mạch còn rõ (60 - 80 lần/phút), nhưng nhỏ và không đều, nhịp thở có thể giảm sút nữa nhưng không khi nào ngừng hẳn, huyết áp trong giới hạn bình thường, hơi dao động nhẹ. Hô hấp và tuần hoàn vẫn tiếp tục hoạt động nhưng chậm lại.
Xử trí:
Bước 1: đặt bệnh nhân nằm nơi thoáng khí ở tư thế ngửa, chân cao. Nới rộng y phục như: nới rộng cà vạt, mở nút cổ, nới rộng nịt lưng để cử động hô hấp không bị trở ngại, bệnh nhân thở dễ và máu dễ lưu thông ở cổ.
Bước 2: kiểm tra dấu hiệu sinh tồn.
Bước 3: tạo kích thích mạnh như: xoa cồn vào mặt, thái dương, má, hai bên cổ, chườm khăn ướt lên trán, tát vào má, cho ngửi chất kích thích hô hấp như dầu, amoniac.
Bước 4: có thể chích thêm các thuốc hỗ trợ hô hấp như camphona, coramin, cafein khi có phối hợp thêm với những hiện tượng rối loạn tuần hoàn hay hô hấp.
1.2. Ngất xanh
- Trong ngất xanh chỉ có ngừng thở, tim vẫn hoạt động, máu vẫn lưu thông (ít nhất là ở giai đoạn đầu). Nguyên nhân có thể do tắc nghẽn đường hô hấp hay thiếu oxy do trung tâm hô hấp bị tổn thương
- Ngất xanh có thể xảy ra đột ngột hay sau khi xỉu với bệnh cảnh lâm sàng rất đặc biệt: da bệnh nhân, đặc biệt là da mặt xanh tím, nhịp thở lúc đầu gia tăng, kế đến không đều, sau thì ngừng hẳn, nhịp tim lúc đầu nhanh rồi chậm, có thể không đều, huyết áp tăng rồi giảm mạnh,...
Xử trí :
Phải hành động mau lẹ trong vòng 5 phút trước khi xảy ra những tổn thương hết khả năng phục hồi được, chủ yếu là hỗ trợ hô hấp, có hai khả năng có thể gặp:
- Bệnh nhân ở nơi thiếu phương tiện hồi sức: thực hiện hô hấp nhân tạo:
+ Động tác đầu tiên là loại tất cả những chất có thể ứ đọng trong miệng gây tắc nghẽn đường hô hấp như các dị vật, đờm nhớt, kế đến thực hiện phương pháp miệng qua miệng: đặt bệnh nhân nằm ngửa, kê một vật dưới xương bả vai bệnh nhân, đầu bật ra sau ở tư thế ngửa cổ tối đa. Người cứu nạn quỳ gối cạnh đầu bệnh nhân, một tay bật đầu và kẹp mũi nạn nhân, tay kia đỡ cằm lên và banh miệng. Thổi qua miệng cho đến khi thấy lồng ngực bệnh nhân nở ra với nhịp 12 lần/phút.
+ Tiêm thuốc hỗ trợ hô hấp như trên.
- Bệnh nhân ở nơi có điều kiện hồi sức:
+ Khai thông đường hô hấp sau đó cho thở oxy qua mặt nạ, bóng cao su hay bình oxy với liều 5 - 6 l/phút.
+ Tiêm thuốc hỗ trợ hô hấp như trên.
+ Nếu có sự tắc nghẽn cơ học hay phù thanh quản toàn bộ phải mở khí quản.
1.3. Ngất trắng
- Ngất trắng hay ngất tím là ngất hoàn toàn, có thể là nguyên phát hay thứ phát sau ngất xanh. Có thể xảy ra đột ngột, không có tiền triệu hay sau những triệu chứng như: xỉu, toát mồ hôi, nôn mửa.
- Khám lâm sàng thấy da bệnh nhân tái mét, đồng tử giãn rộng, mạch không đều, thường chậm rồi ngừng hẳn, huyết áp giảm bằng 0.
Xử trí:
Yếu tố thời gian giữ vai trò cực kỳ quan trọng vì não không chịu được tình trạng thiếu oxy kéo dài quá 5 phút.
- Bệnh nhân ngất ở trong phòng mổ:
+ Hỗ trợ hô hấp bằng cách cho thở oxy.
+ Chích adrenalin vào tâm thất trái: chích thẳng góc vào thành ngực, sát xương ức, trong khoảng liên sườn 4 và 5, kim đâm sâu độ 4cm với dung dịch adrenalin 1/1 000 khoảng 0,2 - 0,3ml, hay xoa bóp tim ngoài lồng ngực.
- Bệnh nhân ngất ngoài một trung tâm phẫu thuật:
+ Hỗ trợ hô hấp bằng cách thổi miệng qua miệng.
+ Xoa bóp tim ngoài lồng ngực là đè bẹp tim giữa xương ức và xương sống bằng những áp lực mạnh của 2 tay. Bệnh nhân được cho nằm trên một bình diện cứng và thấp, còn người cứu nạn quỳ gối bên cạnh ngực nạn nhân. Người cứu nạn đặt lòng 2 bàn tay, cái này trên cái kia nơi 1/3 dưới của xương ức mà các ngón tay không đè lên ngực. Mỗi giây đồng hồ ấn một áp lực thẳng dọc, đè lồng ngực xuống khoảng 3- 4cm
- Chuyển bệnh nhân tới trung tâm y tế gần nhất và có cấp cứu viên đi kèm.
