Nguồn Gốc Của CƠn Đau Do Răng
Trước khi tìm hiểu các cơn đau lạc vị có khả năng thể hiện giống như đau răng, điều quan trọng cần hiểu đầy đủ về một cơn đau do răng như thế nào. Có 2 cấu trúc là nguồn gốc của cơn đau do răng. Các cấu trúc này là phức hợp ngà-tuỷ và mô cận chóp. Sự phân bố thần kinh của tuỷ răng gần giống với các mô tạng sâu khác và trong một số bệnh lý khác nhau có thể có các cơn đau đặc tính tương đồng với các mô tạng sâu. Các cơ quan nhận cảm đầu tiên của tuỷ đáp ứng với viêm nhiễm là các sợi C có ngưỡng cao, truyền tải chậm. Do ngưỡng đau cao, các sợi C không đáp ứng với các kích thích không bệnh lý hoặc bình thường. Các sợi C điển hình dẫn truyền đau khi có kết hợp với tổn thương mô. Bên cạnh đó, các sợi C đáp ứng bằng cách thực hiện ngưỡng gọi là “ tất cả hoặc không có gì”. Ví dụ, một kích thích vô cùng lạnh dưới ngưỡng sợi C sẽ thất bại để tại ra bất cứ cảm giác gì. Chỉ khi nào một kích thích đủ cường độ đạt ngưỡng sợi C, sẽ tạo ra cảm giác đau
Cơn đau tuỷ được truyền tải bợi sợi C là một cơn đau nhói, buốt, dữ dội. Điều này trái ngược với cảm giác nhói ngắn nhanh tại bợi sợi A-delta dẫn truyền cơn đau ngà. Do đó, khi thử nghiệm tuỷ, bên cạnh ghi chú khi nào bệnh nhân nhận thức được kích thích mà còn bản chất của kích thích nhận được. Một chữ “s” (short-ngắn) để diễn tả đáp ứng điển hình của sợi A-delta hoặc “p” (kéo dài- prolonge) để chỉ ra đáp ứng điển hình của sợi C (cơn đau tuỷ).
Viêm mô có thể gây ra nhạy cảm hoá các sợi thần kinh. Khi cơ quan nhận cảm ngoại biên ( sợi C tuỷ răng) bị nhạy cảm hoá, ngưỡng đáp ứng với kích thích (nhiệt hoặc áp lực) sẽ giảm xuống. Có nghĩa là các cơ quan nhận cảm này sẽ nhạy cảm nhanh với một kích thích cường độ nhẹ. Ngưỡng kích thích vẫn là “ tất cả hoặc không có gì” nhưng mức độ đòi hỏi về kích thích đã giảm xuống. Các sợi này trở nên quá nhạy cảm đến nỗi chúng có thể bốc cháy với ngưỡng nhiệt độ thấp như thân nhiệt , bình thường không đủ để kích thích sợi C
Trên thực tế, chúng có thể trở nên rất nhạy cảm đến nỗi có thể đáp ứng mạnh với một áp lực nhẹ của nhịp đập của co thắt tim, khiến bạn nghe được các phàn nàn từ bệnh nhân như “Tôi có thể nghe thấy nhịp tim trong răng mình” hoặc” Răng tôi có nhịp đập”. Các sợi C bị nhạy cảm hoá có thể kích hoạt không cần có tác nhân, dẫn tới các cơn đau tự phát.
Điển hình của các mô tạng sâu, các cơ quan nhạy cảm tuỷ chứng minh mức độ hội tụ ở hệ thống thần kinh trung ương.Trong một nghiên cứu trên não mèo, 74% các nơ ron được thử nghiệm ở nhân sau cho thấy có sự hội tụ từ răng nhiều ống tuỷ. Tỉ lệ hội tụ cao từ mô tuỷ và thiếu thông tin bản thể là chìa khoá tại sao các cơn đau tuỷ thuần tuý có thể khiến bệnh nhân khó xác định vị trí. Bên cạnh việc giảm định vị cơn đau, sự hội tụ còn tăng cơn đau quy chiếu ở mô không viêm nhiễm. Có thể thấy khía cạnh này trong ví dụ cơn đau tuỷ hàm dưới có thể cảm nhận được ở răng trên. Dó cơn đau tuỷ khó có thể nhận diện bởi bệnh nhân, do đó trách nhiệm thuộc về bác sĩ. Thông quá sử dụng các test nhằm tạo ra các kích thích đau hoặc các tác nhân loại bỏ đau, có thể xác định được như kích thích lạnh hoặc nóng có thể gây đau cho bệnh nhân và giảm bớt nếu dùng tê tại chỗ.
Khác với cơn đau tuỷ, cơn đau cận chóp dễ nhận biết hơn. Các thụ thể cơ học khá nhiều ở trong dây chằng nha chu và có mật độ cao ở 1/3 chân chóp răng. Một khi các bệnh lý tuỷ gây viêm nhiễm lan rộng xuống dây chằng, các bệnh nhân có thể xác định được nguồn gốc cơn đau rõ nét. Nhu cấu trúc xương cơ, các sợi dây chằng đáp ứng với các kích thích không độc theo dạng mức. Có nghĩa là, mức độ khó chịu bệnh nhân cảm thấy với cơn đau cận chóp phụ thuốc vào mức độ nhạy cảm hoá ngoại vi và lượng kích thích lên cấu trúc. Một dây chằng nhạy cảm hoá có thể gây khó chịu cho bệnh nhên nếu nó tác động nhẹ nhưng sẽ gây khó chịu tăng dần nếu nó tác động mạnh hơn. Đó gọi là đáp ứng theo mức hay theo cấp. Do đó, thử nghiệm cận chóp bằng cách gõ hay sờ nắn tuỳ mức độ nhẹ hay mạnh sẽ cho ra các cơn đau nhẹ tới mạnh. Với cơn đau tuỷ, cơn đau nguồn gốc cận chóp nên được nhận biết nguồn gốc. Các cơn đau cận chóp cũng trở nên nhức nhối, có mạch đập và nhói buốt và cần xử lý với gây tê tại chỗ, nếu cơn đau nghi ngờ cận chóp không đáp ứng với gây tê cận chóp, có thể cơn đau không có nguồn gốc do răng.
Răng là vật duy nhất trong cơ thể người có thành phần giống tạng, đó là tuỷ, và thành phần xương cơ, đó là dây chằng nha chu. Do đó, các cơn đau nguồn gốc do răng thường có nhiều dạng. Cơn đau răng có thể lan toả hoặc tại chỗ, nhẹ hoặc nặng, tự phát hoặc do kích thích. Bản chất cơn đau có thể thay đổi từ nhói, nhức, tới kéo dài có mạch đập. Do sự biến hoá đa dạng này mà cơn đau răng có thể giống với các dạng đau của đầu và cổ. Bên cạnh đó, do mô tuỷ và dây chằng nha chu có thể được phân loại là các mô sâu, các thông tin nhận cảm tới từ cơn đau răng có khả năng tại ra các tác động kích thích trung tâm như chứng tăng cơn đau thứ cấp, cơn đau quy chiếu, đồng co thắt thứ cấp các cơ, các điểm đau cơ mặt và các thay đổi tự thân. Các tác động này đóng vai trò quan trọng trong việc phức tạp hoá chẩn đoán cơn đau do răng và phân biệt cơn đau do răng với các vùng khác trên cơ thể